Ken jij ze ook? De beren? Je weet wel die irritante grommende geluiden, de kritische stemmen in je hoofd. De beren die kruispunten blokkeren en nieuwe afslagen onbegaanbaar maken. Met doordringende stem manen ze je tot stilstand. Zo vormen ze een rem op vooruitgang en het aangaan van nieuwe ervaringen.

Mocht jij ze ook kennen, dan kunnen we elkaar de hand schudden. Het geluid van de beren is mij even vertrouwd als de klank van mijn eigen stem.
Hoewel elke beer de gedaante aanneemt van een strenge negatieveling, die jou belemmert om vooruit te komen, heeft hij (voor het leesgemak gebruik ik hij, maar zij past net zo goed) in feite het beste met je voor. Het is zijn rol om kritisch te zijn, om je te beschermen en te behoeden voor narigheid, als falen en afgewezen worden. Zolang je binnen de comfortzone blijft, houdt hij zich redelijk gedeisd. Hoe spannender echter de situatie, hoe harder het gebrom en hoe meer beren. Het resultaat is dat je blijft piekeren en nadenken en dat er vaak uiteindelijk niets gebeurt. En dat is precies wat de criticus wil. Die wil dat je blijft zitten waar je zit en niet de sprong naar het onbekende maakt. Want dat is onveilig en daar wil hij jou juist tegen beschermen.

Zo startte ik tot voor kort eindeloze keren met een blog, maar kwam het nooit tot publicatie; de tekst was niet goed genoeg, ronduit slecht zelfs of het onderwerp uitgekauwd. Mocht het idee rijzen dat de beer tevreden was met het uitblijven van die publicaties, dan klopt dat helaas niet. Hij vond het maar slappe hap.

Drie manieren om positief contact te maken met de beer

Die kritische stem zal nooit verdwijnen. Hoe je ook verandert. De stem is en blijft van en bij jou. Gek genoeg zit daarin juist ook een kans, want zodra jij hem hoort en erkent, dan kan hij veranderen in een maatje. Nu verandert die stem natuurlijk niet van de ene op de andere dag in een knuffelbeer. Maar wel zijn er manieren om daar mee aan de slag te gaan. Welke manier past, is voor iedereen anders.
Van die verschillende manieren beschrijf ik er drie.

1) Dialoog
Ga in gesprek met jouw criticus. Waar is hij bang voor? Waar wil hij je tegen beschermen? Een soort uitnodiging, aan de criticus, om samen op pad te gaan.
Als je naar zijn gegrom luistert en de bezorgdheid begrijpt, dan kun je dat gebruiken om nog eens kritisch te kijken naar hetgeen er gebeurt of wat je van plan bent. Zo kun je zijn kwaliteiten gebruiken om te ontdekken wat op dat moment bij je past en tot een betere prestatie komen.

2) De vriend in jou
Wat volgens psycholoog Ethan Kross helpt, is om in spannende situaties een stap terug te doen en van een afstand naar jezelf te kijken. Dat kun je benadrukken door op een positieve manier tegen jezelf te praten als een vriend (“Tanja, je kunt het”). Door die afstand ervaar je de emoties minder heftig. Volgens Ethan ben je bovendien een stuk slimmer als je anderen advies geeft en die slimheid krijg je terug als je in lastige situaties je blik breed kunt houden door jezelf met je voornaam aan te spreken.

3) Andere rollen
Bij negatieve ervaringen, zoals een slecht cijfer of een verloren wedstrijd, kun je de blik ook op een andere manier verbreden, namelijk door je te richten op andere kanten van jezelf die je ook belangrijk vindt. Bij de verloren wedstrijd domineert bijvoorbeeld het zelfbeeld ”Zie je wel, je kunt er niets van”. En met een beetje ‘geluk’ wordt dit doorgetrokken naar jouw hele zijn. Richten op andere belangrijke rollen zoals die van een goede vriendin, een liefdevolle ouder en een doortastende organisator, helpen je dan om die negatieve spiraal te doorbreken en daarmee de aanslag op jouw zelfvertrouwen te verkleinen.

Afstand nemen

De kern van de drie manieren is stil staan en afstand nemen: wat gebeurt er nu eigenlijk? Kloppen mijn gedachten wel? Wat betekent mijn reactie? Wil ik daar wat mee en zo ja wat? Wat heb ik daarvoor nodig?
Steeds blijft het onderscheiden, tussen varen op de eigen kompas of op die van de kritische stem, een uitdaging. Het leren onderscheiden is dan ook een vaardigheid die oefening en aandacht vereist. Het is een vaardigheid die waarschijnlijk nooit helemaal onder de knie te krijgen is. Bovendien vergt het moed en kracht om niet de weg van kritische stem te volgen. Maar de beloning is groot: prestaties worden beter en – nog belangrijker – het gevoel van eigenwaarde vergroot.

Recentelijk hebben de beer en ik vriendschap gesloten over dat publiceren. Het is een soort compromis geworden. Ik stel mijn tekst zorgvuldig op, neem er voldoende tijd voor en (her)lees het meerdere malen. Als we beide redelijk tevreden zijn, dan laat hij zich met enig gesputter opzij duwen en druk ik op de publicatie knop. Het is goed zo.

Ook op andere vlakken heb ik een aantal beren omarmd en kan ik de kwaliteiten zien van eigenschappen die ik voorheen alleen als negatief bestempelde. De kritische blik en het zien van risico’s kan ik tot mijn vreugde inzetten om anderen te helpen overzicht te krijgen en daarmee inzicht in de stappen richting het bereiken van hun doel.

Mocht jou dat ook kunnen helpen, dan sta ik graag voor je klaar.